Relacja z pierwszej ręki
fantastyka, political-fiction, fantastyka socjologiczna
superNOWA
2010
książka, epub, mobi
528
Wybór opowiadań Janusza Zajdla dokonany przez jego żonę. Opowiadania znane doskonale każdemu miłośnikowi twórczości Janusza A. Zajdla i rzeczy już nieco zapomniane. Razem tworzą one barwny konglomerat: od klasycznej SF po fantastykę socjologiczno-polityczną, tę wywodzącą się tradycji orwellowskiej, której był Zajdel na rynku polskim absolutnym prekursorem i która przyniosła mu największe uznanie. Autorski wybór Jadwigi Zajdel pokazuje przebieg drogi twórczej późniejszego autora Limes inferior, Całej prawdy o planecie Ksi i Paradyzji i udowadnia, że zawsze stąpał on twardo po ziemi i trafnie przewidywał zbliżające się zagrożenia. Jako fizyk rozumował z żelazną precyzją, jako socjolog potrafił bezbłędnie zdefiniować społeczne i polityczne mechanizmy, a jako człowiek z natury pogodny i obdarzony poczuciem humoru – pisał dowcipnie i przystępnie. (z noty wydawnictwa)
Życie przyzwyczaiło nas do tandety. Horror kojarzy się głównie z tabunami wygłodniałych zombie, które maszerują chwiejnym krokiem w poszukiwaniu krwistego udka na podwieczorek, ewentualnie z psycholem maszerującym przez miasto z piłą łańcuchową, a hektolitry krwi spływają z ekranu.
Prawdziwy horror – taki, że nie mamy ochoty zgasić światła, zdarza się rzadko i należy raczej do historii literatury. Jednym z najwybitniejszych, choć mało znanych na świecie jest powieść Stanisława Lema „Śledztwo”. Przedmiotem tytułowego śledztwa są tam zwłoki ludzkie, które w pewnym dziwnym porządku i natężeniu zmieniają samoistnie swe położenie. Próba zaś wyjaśnienia zjawiska przez policjanta i naukowca skutkuje niepokojącymi wnioskami. To nie jest festiwal duchów, zombie lub innych fantastycznych potworów. Mamy wrażenie, że w układance śledczych wszystko jest realne i prawdopodobne. Po tej lekturze trudno byłoby się wybrać nocą w okolice cmentarza.
Czasem jest jeszcze lepiej. W utworze prawie nic się nie dzieje, a i tak ciarki przechodzą po kręgosłupie. Przykładem takiej perełki literackiej jest opowiadanie Janusza Zajdla „Egipski kot”.
Egipski kot
Był wspaniały — najbardziej koci ze wszystkich kotów, jakie widziałem. Postawiłem go na stole, miał ponad trzydzieści centymetrów wysokości. Był smukły i zgrabny, siedział na ogonie, wyprężywszy przednie łapy. Pyszczek, ostry i wydłużony, miał skierowany na wprost i nieco w dół. Zielone nefrytowe oczy patrzyły bystro i inteligentnie. Uszy, większe niż u naszych europejskich kotów, sterczały, jakby nasłuchując z uwagą. Można było pomyśleć, że za chwilę wstanie, przeciągnie się, ziewając i odejdzie obojętnie lekkim, wytwornym krokiem… To był najprawdziwszy egipski kot. Wykonany z ciemnoszarego kamienia przez nieznanego artystę musiał liczyć sobie nie mniej lat niż egipskie piramidy.
Od samego początku atmosfera utworu przesycona jest tajemniczością. Nie tylko sam kot, ale też znaleziony wraz z nim papirus. Potem zaś pojawia się coś, co powoduje u czytającego zimny dreszcz, jeśli pomyśli, że w fabule utworu może tkwić ziarenko prawdy. Ta miniaturka literacka dzięki ascetycznemu wręcz, lecz plastycznemu stylowi nadaje się świetnie na scenariusz filmowy. Choć nie ma tam potworów, ani rzek krwi, byłby to bestseller na miarę „Mumii”. Prawdziwy horror.
Tak często zachwycamy się dziełami literatury światowej, że prawie przyzwyczailiśmy się do lekceważenia własnej. A Janusz Zajdel to jeden z najwybitniejszych twórców światowej fantastyki socjologicznej. „Egipski kot” należy do nieco innego gatunku, ale również stanowi przykład maestrii literackiej autora. „Relacja z pierwszej ręki” to książka, która zasługuje bezwzględnie na najwyższą ocenę.
