My
fantastyka
Rebis
2020
książka, epub, mobi
248
Każdy obywatel w Państwie Jedynym ma, zamiast imienia i nazwiska, przydzielony symbol literowo cyfrowy. Bohater powieści to D-503. Każdy obywatel ma obowiązek i jednocześnie zaszczyt działać na rzecz państwa, które w totalny i uporządkowany sposób zarządza jego życiem. Powieść Zamiatina z 1921 roku wyprzedza inne i sławniejsze później powieści dystopijne.
Utopia ze znakiem minus – tak właśnie sam autor określił swoją powieść z 1921 roku zatytułowaną lapidarnie krótko – „My”. Rzecz dzieje się w odległej przyszłości, tysiąc lat po wielkiej wojnie, określonej jako „wojna dwustuletnia”. W wyniku tej wojny powstało Pastwo Jedyne, które jest wcieleniem państwa idealnego. Bohater i jednocześnie narrator nie ma imienia i nazwiska. Obywatele Państwa Jedynego oznaczani są numerami. On jest D-503.
Bohater to inżynier, który pracuje nad budową „Integrala” – potężnego statku kosmicznego, który poleci na inne planety nieść ideę Państwa Jedynego.
Przed wami zadanie jeszcze chlubniejsze: narzucić dobroczynne jarzmo rozumu nieznanym istotom z obcych planet — być może pozostającym jeszcze w dzikim stanie wolności. Jeżeli nie zdołają pojąć, że przynosimy im matematycznie bezbłędne szczęście, obowiązkiem naszym będzie zmusić je do szczęścia.
Jednak już wkrótce dowiadujemy się, że Państwo jedyne jest pewnego rodzaju enklawą odgrodzoną od jakiegoś nieznanego świata Zielonym Murem. Integral ma ponieść idee Państwa Jedynego w kosmos, a tymczasem tuż za murem jest jakiś inny świat, dziki i nieuporządkowany, którego to państwo boi się jak ognia.
Powieść Zamiatina, ta utopia ze znakiem minus, stała się źródłem inspiracji dla znacznie sławniejszych później dzieł. Sam Zamiatin nie zdobył jednak takiej sławy jak Huxley lub Orwell. Dlaczego? Państwo Jedyne zbyt podobne wydawało się do realnie istniejącego Związku Radzieckiego. Powieść Zamiatina była tam zakazana, a później po wojnie z tego samego powodu kompletnie nie znano jej w państwach tzw. obozu socjalistycznego.
Książkę Zamiatina czyta się trudno. Napisana jest językiem, który kojarzy się bardziej ze sprawozdaniem, niż z literaturą. Bohater jest typowym produktem swoich czasów i choć dzięki emocjom odstępuje od szablonu, to wkrótce wraca na właściwą drogę. Tym samym znika nadzieja odbiorcy na pojawienie się w tym świecie choć jednej pozytywnej postaci.
*
Przyznam się, że mam spore wątpliwości, czy powieść Zamiatina miała tak wielki wpływ na rozwój literatury antyutopijnej. Czy na pewno Orwell i Huxley znali książkę Zamiatina, czy naprawdę była dla nich inspiracją? W drugiej połowie XX wieku powstawało wiele wybitnych powieści. Inspiracją autorów jednak były rzeczywiste wydarzenia historyczne i niepokojące tendencje rozwoju cywilizacji. Zamiatin dla mnie jest trochę jak kompas, który wynaleźli Chińczycy. Jednak z niego nie skorzystali.
